Hlýnandi loftslag eykur tegundafjölda plantna á Vatnajökli
Vel heppnuð rannsóknarferð á vegum Náttúrufræðistofnunar Íslands og Landbúnaðarháskóla Íslands í jökulsker í Breiðamerkurjökli og Vatnajökli fór fram dagana 8.–11. ágúst síðastliðinn. Megintilgangur ferðarinnar var að greina háplöntur, mosa og fléttur í föstum reitum í Káraskeri, Bræðraskeri og Maríuskeri, sem eru um 7–15 km inn í Breiðamerkurjökli, og gera þar ýmsar jarðvegsmælingar. Einnig var farið í Systrasker og nýtt jökulsker sem kom upp í nágrenni þess nú í sumar og kalla mætti Grannasker. Þá var farið í jökulskerið Máfabyggðir sem er í Vatnajökli ofan Breiðamerkurjökuls.
Skerin mynda aldursseríu; Máfabyggðir hafa staðið upp úr jökli frá lokum síðasta kuldaskeiðs ísaldar, Kárasker kom upp úr jöklinum 1935, Bræðrasker árið 1961, Maríusker haustið 2000, Systrasker í kringum 2010 og Grannasker sumarið 2016.
Reglulega hefur verið fylgst með breytingum á gróðurfari Káraskers og Bræðraskers frá árinu 1965 en þá hóf Eyþór Einarsson grasafræðingur vöktun á föstum rannsóknareitum í samstarfi við bræðurna á Kvískerjum í Öræfum. Starri Heiðmarsson grasafræðingur við Náttúrufræðistofnun Íslands og Bjarni Diðrik Sigurðsson prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands tóku svo við verkefninu 2005. Vöktun á þessum föstu rannsóknareitunum hefur því staðið í rúm 50 ár samfellt. Maríusker var fyrst heimsótt 2002 af Kvískerjabræðrum en þá höfðu engar plöntur numið þar land. Árið 2005 voru svo settir út fastir mælireitir sem fylgst hefur verið með síðan.
Rannsóknum á landnámi gróðurs á einöngruðum „eyjum“ í jöklum má líkja við rannsóknir á landnámi tegunda í Surtsey. Tegundafjöldi háplantna í eldri skerjunum er til að mynda svipaður og þar. Í Surtsey fannst nú í sumar 61 tegund háplantna á lífi, 53 árum eftir að eyjan myndaðist. Á Bræðraskeri, sem er líkast Surtsey í aldri eða 55 ára, fundust 60 tegundir háplantna. Á Káraskeri sem er 81 árs fannst 71 tegund, á Maríuskeri sem er 16 ára voru 37 tegundir, á Systraskeri sem er sex ára fundust 13 tegundir en engar á Grannaskeri. Hraði landnáms á þessum jökulskerjum er því mjög sambærilegur við Surtsey, þrátt fyrir að gróðursamfélög séu mjög ólík.
Gömul jökulsker eins og Máfabyggðir bjóða upp á einstakar aðstæður til að meta áhrif loftslagsbreytinga því þar er um að ræða ósnortið land sem aldrei hefur verið nytjað af mönnum. Víðast hvar á landinu gerir landnýtingarsaga vísindamönnum erfitt fyrir að túlka áhrif nýlegra loftaslagsbreytinga á gróðurfar og því eru staðir eins og Máfabyggðir einstaklega áhugaverðir. Hópur grasafræðinga heimsótti Máfabyggðir árið 1979 og því er gróðurfar þeirra vel þekkt frá þeim tíma. Þá fundust þar 46 tegundir háplantna. Eftir tvær heimsóknir þangað í ágúst 2012 og 2016 er ljóst að í dag vaxa þar 52 tegundir háplantna. Tegundafjöldi hefur sem sagt aukist um 13% og það er því ljóst að gróðurmörk eru að breytast með hlýnandi loftslagi og fleiri plöntutegundir geta núna vaxið á jökulskerjum uppi á Vatnajökli en fyrir 35 árum.
