Alþjóðlegur dagur jarðbreytileikans
![Hattfell er 910 m hátt móbergsfjall í Emstrum, norðaustan Mýrdalsjökuls](/sites/default/files/styles/hero_extra_large/public/2022-10/la_dsc_2237.jpg?h=0ae7fb38&itok=P_tyzG5T)
Í dag, 6. október 2022, er alþjóðlegum degi jarðbreytileikans fagnað í fyrsta sinn. Á aðalráðstefnu Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna (UNESCO) sem haldin var í nóvember 2021 var samþykkt að þessi dagur yrði í framtíðinni tileinkaður jarðfræðilegum fjölbreytileika, eða jarðbreytileika (e. geodiversity).
Jarðbreytileiki er yfirgripsmikið hugtak sem nær yfir lífvana náttúru (e. abiotic nature), það er að segja allar jarðminjar eins og berg, steindir, steingervinga, jarðveg, vatn, landmótun og virk ferli sem móta landslag.
Á Íslandi er jarðbreytileiki mikill og tengist hann fyrst og fremst eldvirkni og jöklum, ásamt samspili þar á milli. Þetta endurspeglast til dæmis í víðáttumiklum móbergssvæðum, móbergshryggjum og móbergsstöpum sem myndast hafa við eldvirkni undir jöklum ísaldar. Ísland er einn af fáum stöðum á jörðinni þar sem sjá má rekbelti á landi en það sést í löngum gossprungum (gígaröðum og móbergshryggjum), gliðnunarsprungum og sigdölum (eins og t.d. á Þingvöllum). Ísland væri þó ekki til nema fyrir tilverknað „heita reitsins“ sem í dag er staðsettur undir Vatnajökli, við eldstöðvakerfið Bárðarbungu. Heitur reitur undir Íslandi veldur því að hér er eldvirkni meiri en gengur og gerist á rekbeltum, sem varð til þess að land reis úr hafi á miðjum Norður-Atlantshafshryggnum.
Segja má að jarðbreytileiki sé undirstaða tilveru okkar. Grunnur vistkerfa byggist að stórum hluta á jarðbreytileika og í hann sækir maðurinn þau efni sem hann þarf til að byggja upp samfélög sín, tæki og tól, auk skrautmuna.
Jarðbreytileiki er að mörgu leyti hliðstætt hugtak við lífbreytileika (líffræðilega fjölbreytni) en til samans ná hugtökin tvö yfir alla þætti náttúrunnar og mynda náttúrulegan breytileika. Hins vegar eru, enn sem komið er, engir alþjóðlegir samningar til um jarðbreytileika, sjálfbæra nýtingu hans eða vernd. Slíkum samningum þarf að koma á sem fyrst þar sem ofnýting jarðrænna auðlinda eykst ár frá ári.
Í dag verður jarðbreytileikanum fagnað víða um heim með margskonar uppákomum sem sjá má á vefnum Geodiversity Day.
Gleðilegan dag jarðbreytileikans!
![Þursaskál í Hólafjalli við Dýrafjörð](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_6276.jpg)
![Fossabrekkur í Rangárbotnum er þar sem Ytri-Rangá kemur upp sem vatnsmikil lindá](/sites/default/files/2022-10/la_fossabrekkur_la2019_4.jpg)
![Hekluvikur við Búrfell er súr frauðkenndur vikur sem myndaðist í Heklugosi fyrir um 3000 árum (Gjóskulag H3) og í eldgosi árið 1104 sem eyddi byggð meðal annars í Þjórsárdal](/sites/default/files/2022-10/la_haf-vikur_17.jpg)
![Háifoss (með 122 m fallhæð) og Granni eru í Fossárdal, en Fossá rennur niður í Þjórsárdal. Úr jarðlögunum í gilinu má lesa myndunarsögu svæðisins síðustu tvær milljónir ára.](/sites/default/files/2022-10/la_haifoss_33.jpg)
![Jöklalandslag framan við Tungnaárjökul. Móbergsfjallið Kerling trónir hæst upp yfir jöklinum](/sites/default/files/2022-10/la_jokulheimar_20140812_8.jpg)
![Landbrotalaug er í jaðri Eldborgarhrauns í Kolbeinsstaðahreppi](/sites/default/files/2022-10/la_landbrotalaug_2020_9.jpg)
![Gabbró hnyðlingar í hraunlagi við Hraunsvík austan við Grindvík](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_5434.jpg)
![Horft upp á Háabungu í sunnanverðum Mýrdalsjökli. Gvendarfell er fyrir framan jökulinn](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_4339.jpg)
![Gígurinn Máni í Veiðivatnahrauni er sprengigígur af hverfjallagerð. Hann myndaðist í sigdældinni Heljargjá, sem er ein sú stærsta hér á landi og liggur frá Landmannalaugum og norðaustur í Vatnajökul](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_0083_-_copy.jpg)
![Fornskeljar úr sjávarseti frá síðjökultíma við Króksfjörð](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_5619.jpg)
![Horft á gíginn Mána baðaðan í sól í gegnum gíginn Font í Veiðivatnahrauni. Gígarnir eru sprengigígar af hverfjallagerð og mynduðust í sigdældinni Heljargjá sem liggur frá Landmannalaugum og norðaustur í Vatnajökul](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_0197_-_copy.jpg)
![Veiðivatnagígar mynduðust við sprengigos árið 1477. Gossprungan er um 40 km löng og nær a.m.k. frá gíg Laugahrauns að norðurenda Ljósufjalla. Gígarnir eru af mörgum gerðum.](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_0212.jpg)
![Eldvörp eru um 10 km löng gossprunga á Reykjanesskaga og myndaðist í goshrinu sem varð á Reykjanesi á árunum 1211-1240, í Reykjaneseldum.](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_0288.jpg)
![Vatnaöldur gusu árið 870 og í því gosi varð til landnámslagið.](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_0306_-_copy.jpg)
![Tungnaá er jökulá sem kemur undan Tungnaárjökli og í fjarska má sjá móberghryggina Kattahryggir. Tröllið er í forgrunni, stakur móbergsstöpull sem stendur upp úr vikrunum.](/sites/default/files/2022-10/la_dsc_0374.jpg)