Útbreiðsla
Geirfuglar urpu við norðanvert Atlantshaf og eru þrír varpstaðir þekktir hér með vissu: Geirfuglasker undan Reykjanesi og síðar Eldey, eftir að skerin hurfu í sjó við jarðhræringar árið 1830, og loks Geirfuglasker í Vestmannaeyjum (Arnþór Garðarsson 1984, Hjálmar R. Bárðarson 1986, Lúðvík Kristjánsson 1986, Örnólfur Thorlacius 1998).
Stofnfjöldi
Á sögulegum tíma var íslenskur varpstofn geirfugls talinn nema nokkrum hundruðum til fáeinna þúsunda para (Arnþór Garðarsson 1984). Geirfugl er útdauður hér sem og annars staðar í heiminum. Þegar síðustu geirfuglarnir voru drepnir í Eldey 1844 hafði stofninn verið á niðurleið öldum saman vegna ofveiði. Geirfuglsbein hafa fundist í gömlum öskuhaugum en einungis á svipuðum slóðum og vitað er að fuglarnir urpu undir það síðasta, þ.e. á suðvesturhorni landsins og í Vestmannaeyjum (Ævar Petersen 1995).
Eitt uppstoppað eintak af geirfugli er til á Íslandi og er það varðveitt í vísindasafni Náttúrufræðistofnunar Íslands. Fuglinn var drepinn árið 1820 og var keyptur fyrir samskotafé á uppboði í Bretlandi árið 1971. Eitt geirfuglsegg er sömuleiðis varðveitt í vísindasafni Náttúrufræðistofnunar Íslands og barst safninu árið 1954. Myndirnar á þessari síðu eru af gripunum sem varðveitt eru í vísindasafninu.
Lífshættir
Geirfuglinn var stærstur svartfugla, um 70 cm langur og um það bil 5 kg á þyngd, mun stærri en núlifandi ættingjar hans, álka, langvía og stuttnefja. Hann varp einu eggi og talið er að unginn hafi, 9 daga gamall, farið með foreldrum sínum á sjó um miðjan júlímánuð (Bengtson 1984, Ævar Petersen 1995).
Geirfugl í þrívídd
Geirfuglsegg í þrívídd
Válistaflokkun
EX (útdauð tegund)
| Ísland | Evrópuválisti | Heimsválisti |
|---|---|---|
| EX | EX | EX |
Forsendur flokkunar
Geirfuglinn varð útdauður árið 1844 en þá voru tveir síðustu fuglarnir sem vitað er um í heiminum drepnir í Eldey undan Reykjanesi.
Staða á heimsvísu
Á sögulegum tíma var geirfugl algengastur við Nýfundnaland þar sem fuglunum var slátrað gegndarlaust. Geirfuglar urpu einnig á eyjum við strendur Norðvestur-Evrópu fram yfir aldamótin 1800 (Bourne 1993).
Ógnir
Geirfuglinn var nýttur hér öldum saman. Hann var ófleygur og því auðveld bráð á varpstöðvunum. Á Nýfundnalandi smöluðu sjómenn fuglunum saman í réttir og rotuðu þá. Eftir miklu var að slægjast því hver fugl gaf um 1,5 kg af kjöti auk fitu og lýsis.
Myndir
Heimildir
Arnþór Garðarsson 1984. Fuglabjörg Suðurkjálkans. – Árbók Ferðafélags Íslands 1984: 127-160.
Bengtson, S.-A. 1984. Breeding ecology and extinction of the Great Auk (Pinguinus impennis): anecdotal evidence and conjectures. – Auk 101: 1-12.
Bourne, W.R.P. 1993. The story of the Great Auk Pinguinis impennis. – Archives of Natural History 20: 257-278.
Hjálmar R. Bárðarson 1986. Fuglar Íslands. – Hjálmar R. Bárðarson, Reykjavík. 336 bls.
Lúðvík Kristjánsson 1986. Íslenskir sjávarhættir. 5. bindi. – Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík. 498 bls.
Ævar Petersen 1995. Brot úr sögu geirfuglsins. – Náttúrufræðingurinn 65: 53-66.
Örnólfur Thorlacius 1998. Geirfuglinn, lífshættir og afdrif. – Bls. 413-431 í Þjóðlíf og þjóðtrú. Ritgerðir helgaðar Jóni Hnefli Aðalsteinssyni. Þjóðsaga, Reykjavík.
Höfundur
Kristinn Haukur Skarphéðinsson júní 2018, október 2018
Biota
- Tegund (Species)
- Geirfugl (Pinguinus impennis)
English Summary
The Great Auk became extinct (EX) in 1844 when the last known pair in the world was captured on the island of Eldey off the southwest coast of Iceland.